Ngày 5 tháng 5 năm 2023
Kính chào tất cả các quý vị trên toàn cầu.
Cách đây đúng một nghìn hai trăm hai mươi mốt ngày, WHO đã biết về một chùm ca bệnh viêm phổi không rõ nguyên nhân tại Vũ Hán, Trung Quốc.
Ngày 30 tháng 1 năm 2020, theo tư vấn của Ủy ban Khẩn cấp được triệu tập theo Điều lệ Y tế Quốc tế, tôi đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng gây quan ngại quốc tế về sự bùng phát toàn cầu của COVID-19 – mức báo động cao nhất theo luật pháp quốc tế.
Tại thời điểm đó, ở các quốc gia khác ngoài Trung Quốc đã có dưới 100 ca bệnh được báo cáo và không có trường hợp tử vong nào được báo cáo.
Trong ba năm kể từ thời điểm đó, COVID-19 đã làm đảo lộn thế giới của chúng ta.
Gần 7 triệu ca tử vong đã được báo cáo với WHO, nhưng chúng tôi biết con số này còn cao hơn nhiều lần – ít nhất là 20 triệu.
Các hệ thống y tế đã bị gián đoạn nghiêm trọng, với hàng triệu người không tiếp cận được các dịch vụ y tế thiết yếu, bao gồm cả tiêm chủng cho trẻ em.
Nhưng COVID-19 không chỉ là một cuộc khủng hoảng về sức khỏe.
COVID-19 đã gây ra biến động kinh tế nghiêm trọng, làm mất đi hàng nghìn tỷ đô la GDP, làm gián đoạn hoạt động đi lại và thương mại, đóng cửa các doanh nghiệp và khiến hàng triệu người rơi vào cảnh nghèo đói.
COVID-19 đã gây ra biến động xã hội nghiêm trọng, biên giới bị đóng cửa, di chuyển bị hạn chế, trường học bị đóng cửa và hàng triệu người trải qua nỗi cô đơn, tình trạng bị cô lập, lo lắng và trầm cảm.
COVID-19 đã bộc lộ và làm trầm trọng thêm các vết đứt gãy về chính trị, trong và giữa các quốc gia. Nó làm xói mòn niềm tin giữa con người, các chính phủ và các tổ chức, bị làm trầm trọng thêm bởi một loạt thông tin sai lệch và sai sự thật.
Và COVID-19 đã vạch trần sự bất bình đẳng nhức nhối trong thế giới của chúng ta, các cộng đồng nghèo nhất và dễ bị tổn thương nhất bị ảnh hưởng nặng nề nhất và là những người cuối cùng được tiếp cận vắc xin và các công cụ khác.
Trong hơn một năm nay, đại dịch đang có xu hướng giảm, khả năng miễn dịch của người dân tăng lên nhờ tiêm chủng, tình trạng lây nhiễm và tỷ lệ tử vong giảm và áp lực đối với các hệ thống y tế cũng giảm bớt.
Xu hướng này đã cho phép hầu hết các quốc gia trở lại cuộc sống như trước khi xảy ra đại dịch COVID-19.
Trong năm qua, Ủy ban Khẩn cấp – và WHO – đã phân tích dữ liệu một cách cẩn thận và cân nhắc thời điểm thích hợp để hạ thấp mức cảnh báo.
Hôm qua, Ủy ban Khẩn cấp đã họp lần thứ 15 và đề nghị tôi tuyên bố chấm dứt tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng gây quan ngại quốc tế. Tôi đã chấp nhận lời khuyên đó.
Do đó, với một hy vọng lớn lao, tôi tuyên bố COVID-19 không còn là tình trạng khẩn cấp về y tế toàn cầu.
Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là COVID-19 không còn là mối đe dọa sức khỏe toàn cầu.
Tuần trước, cứ 3 phút COVID-19 lại cướp đi sinh mạng của một người – và đó chỉ là những trường hợp tử vong mà chúng tôi được biết.
Khi chúng tôi đang phát biểu thì có hàng ngàn người trên khắp thế giới đang chiến đấu để giành lấy mạng sống của mình tại các đơn vị chăm sóc tích cực.
Và hàng triệu người khác tiếp tục sống với những hậu quả gây suy nhược cơ thể của tình trạng hậu COVID-19.
Vi rút này vẫn còn ở đây. Nó vẫn đang gây chết người, và nó vẫn đang thay đổi. Nguy cơ vẫn còn ở các biến thể mới xuất hiện gây ra các đợt gia tăng mới về số ca mắc và tử vong.
Điều tồi tệ nhất mà bất kỳ quốc gia nào có thể làm lúc này là sử dụng tin tức này làm lý do để mất cảnh giác, dỡ bỏ các hệ thống mà họ đã xây dựng hoặc gửi đi thông điệp tới người dân rằng COVID-19 không có gì phải lo lắng.
Tin tức này có nghĩa là đã đến lúc các quốc gia chuyển từ chế độ khẩn cấp sang quản lý COVID-19 cùng với các bệnh truyền nhiễm khác.
Tôi nhấn mạnh rằng đây không phải là một quyết định dễ dàng. Đó là một quyết định đã được cân nhắc cẩn thận trong một thời gian, được lên kế hoạch và đưa ra trên cơ sở phân tích dữ liệu cẩn thận.
Nếu cần, tôi sẽ không ngần ngại triệu tập một Ủy ban Khẩn cấp khác nếu COVID-19 một lần nữa khiến thế giới của chúng ta gặp hiểm họa.
Tuy Ủy ban Khẩn cấp này hiện sẽ ngừng hoạt động, nhưng Ủy ban Khẩn cấp đã gửi một thông điệp rõ ràng rằng các quốc gia không được ngừng các hoạt động của mình.
Theo tư vấn của Ủy ban, tôi đã quyết định sử dụng một điều khoản trong Điều lệ Y tế Quốc tế chưa từng được sử dụng trước đây, để thành lập Ủy ban Đánh giá nhằm xây dựng các khuyến nghị dài hạn, thường trực cho các quốc gia về cách quản lý COVID-19 trên cơ sở duy trì liên tục.
Ngoài ra, trong tuần này WHO đã xuất bản ấn bản thứ tư của Kế hoạch chiến lược toàn cầu về chuẩn bị và ứng phó COVID-19, trong đó phác thảo những hành động quan trọng đối với các quốc gia trong năm lĩnh vực cốt lõi: phối hợp giám sát, bảo vệ cộng đồng, chăm sóc an toàn và nhân rộng, tiếp cận các biện pháp đối phó và phối hợp khẩn cấp.
===
Trong hơn ba năm, các chuyên gia của Ủy ban Khẩn cấp đã cống hiến thời gian, kinh nghiệm và chuyên môn của họ, không chỉ để tư vấn cho tôi về việc liệu COVID-19 có tiếp tục trở thành tình trạng khẩn cấp về sức khỏe toàn cầu hay không mà còn đưa ra lời khuyên về các khuyến nghị cho các quốc gia.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới tất cả các thành viên của Ủy ban Khẩn cấp vì sự cân nhắc thận trọng và lời khuyên sáng suốt của họ.
Tôi xin đặc biệt cám ơn Giáo sư Didier Houssin vì sự chỉ đạo của ông với tư cách là Chủ tịch trong ba năm qua. Ông đã lãnh đạo ủy ban với phong thái điềm tĩnh và vững vàng vượt qua thời kỳ sóng gió.
Tôi cũng muốn cảm ơn những con người tuyệt vời mà tôi có vinh dự được gọi là đồng nghiệp của mình.
Trong hơn ba năm, các cán bộ của WHO đã lao động ngày đêm dưới áp lực nặng nề và sự kiểm tra gắt gao.
Họ đã tập hợp các đối tác và chuyên gia từ khắp nơi trên thế giới để tạo ra bằng chứng, nghiên cứu và xây dựng thành hướng dẫn và hành động trên thế giới.
Tại các quốc gia trên thế giới, WHO đã hợp tác chặt chẽ với các chính phủ để xây dựng hướng dẫn đó thành các chính sách và hành động cho mục đích cứu sống người dân.
Các đồng nghiệp của tôi đã làm việc không mệt mỏi để cung cấp vắc xin và vật tư khác nhanh hơn cho nhiều người hơn.
Và họ đã xử lý những thông tin sai lệch và sai sự thật bằng những thông tin chính xác và đáng tin cậy.
Tôi không có lời nào để bày tỏ lòng biết ơn của mình đối với tất cả mọi người trên thế giới, những người, cũng như tôi, rất tự hào là WHO.
===
Ở một mức độ nào đó, đây là thời điểm để ăn mừng.
Chúng ta đã đạt được điểm mốc này nhờ vào kỹ năng đáng kinh ngạc và sự cống hiến quên mình của các nhân viên y tế và nhân viên chăm sóc;
Sự sáng tạo của các nhà nghiên cứu và phát triển vắc xin;
Các quyết định khó khăn mà các chính phủ phải đưa ra khi đối mặt với những bằng chứng tiếp tục thay đổi;
Và những hy sinh mà tất cả chúng ta đã trải qua với tư cách cá nhân, gia đình và cộng đồng để giữ an toàn cho bản thân và người khác.
Ở một cấp độ khác, đây là thời điểm để suy ngẫm.
COVID-19 đã để lại – và tiếp tục để lại – những vết sẹo sâu trên thế giới của chúng ta.
Những vết sẹo đó có vai trò như một lời nhắc nhở vĩnh viễn về khả năng xuất hiện của các loại vi rút mới, với những hậu quả tàn khốc.
Là một cộng đồng toàn cầu, những gánh nặng mà chúng ta đã phải chịu đựng, những bài học đau đớn mà chúng ta đã học được, những khoản đầu tư mà chúng ta đã thực hiện và năng lực mà chúng ta đã xây dựng không được bị để lãng phí.
Chúng ta nợ những người mà chúng ta đã mất để tận dụng những khoản đầu tư đó; để xây dựng những năng lực đó; để học những bài học đó và biến đau khổ đó thành sự thay đổi có ý nghĩa và lâu dài.
Một trong những bi kịch lớn nhất của COVID-19 là nó không nhất thiết phải diễn ra theo cách này.
Chúng ta có các công cụ và công nghệ để chuẩn bị ứng phó với đại dịch tốt hơn, phát hiện sớm hơn, ứng phó nhanh hơn và giảm nhẹ tác động của chúng.
Nhưng trên toàn cầu, sự thiếu phối hợp, thiếu công bằng và thiếu đoàn kết có nghĩa là những công cụ đó đã không được sử dụng hiệu quả mà lẽ ra chúng có thể như vậy. Nhiều sinh mạng đã bị lấy đi một cách không đáng có.
Chúng ta phải tự hứa với bản thân và con cháu mình rằng sẽ không bao giờ phạm phải những sai lầm đó nữa.
Đó là những gì mà đại dịch đã mang lại và những sửa đổi đối với Điều lệ Y tế Quốc tế mà các quốc gia hiện đang đàm phán – một cam kết với các thế hệ tương lai rằng chúng ta sẽ không quay trở lại chu kỳ hoảng loạn và bỏ bê khiến thế giới của chúng ta bị tổn thương, mà tiến lên phía trước với một cam kết chung để đương đầu với các mối đe dọa chung bằng một ứng phó chung.
Năm 1948, sau hậu quả của cuộc chiến tranh đẫm máu nhất trong lịch sử, các quốc gia trên thế giới đã cùng nhau cam kết hợp tác vì một thế giới khỏe mạnh hơn, khi nhận ra rằng bệnh tật không liên quan đến những ranh giới mà con người vẽ trên bản đồ.
Họ đã hun đúc nên một thỏa thuận – một hiệp ước: Hiến chương của Tổ chức Y tế Thế giới.
Sau ba phần tư thế kỷ, các quốc gia lại một lần nữa cùng nhau xây dựng một thỏa thuận để đảm bảo chúng ta không bao giờ lặp lại những sai lầm tương tự nữa.
Nếu chúng ta không thực hiện những thay đổi này, thì sẽ là ai?
Đây là thế hệ phù hợp để thực hiện những thay đổi đó.
Và nếu chúng ta không làm bây giờ, thì khi nào?
Cũng như các quốc gia, cộng đồng và tổ chức y tế công cộng trên khắp thế giới, WHO đã học được rất nhiều điều từ đại dịch này.
COVID đã thay đổi thế giới của chúng ta, và đã thay đổi chúng ta.
Đó là cách nên làm. Nếu tất cả chúng ta quay trở lại những gì như thời gian trước COVID-19, chúng ta sẽ không học được bài học của mình và chúng ta sẽ khiến các thế hệ tương lai trở nên thất bại.
Kinh nghiệm này phải thay đổi tất cả chúng ta vì những gì tốt đẹp hơn. Kinh nghiệm này phải khiến chúng ta quyết tâm hơn để đạt được những tầm nhìn mà các quốc gia đã đặt ra khi thành lập WHO vào năm 1948: chuẩn mực sức khỏe cao nhất có thể cho tất cả mọi người.
Phát biểu của TS. Angela Pratt - Trưởng đại diện WHO Việt Nam về vấn đề này:
The end of COVID-19 as a public health emergency of international concern is very welcome news. For Viet Nam, it is a moment to reflect on the country’s incredibly strong overall response to the virus. But equally, it is important to understand this is not a moment to let down our guard. COVID-19 will continue to be a threat: today’s announcement is really about the need to shift gears, and plan for managing the virus over the long term.
Việc chấm dứt tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng gây quan ngại quốc tế của COVID-19 là một tin luôn được đón chào. Đối với Việt Nam, đây là thời điểm để nhìn lại hoạt động ứng phó tổng thể vô cùng mạnh mẽ của đất nước đối với vi rút này. Nhưng đồng thời, điều quan trọng là phải hiểu rằng đây không phải là lúc chúng ta mất cảnh giác. COVID-19 sẽ tiếp tục là một mối đe dọa: công bố của ngày hôm nay thực sự là công bố về sự cần thiết phải tăng tốc và lập kế hoạch quản lý vi rút trong dài hạn.
Trung tâm Truyền thông - Giáo dục sức khoẻ Trung ương
