Mục đích ban hành Luật: Tạo cơ sở pháp lý thống nhất, đồng bộ để góp phần thể chế hóa chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng về dân số và khắc phục các hạn chế, tồn tại; đáp ứng yêu cầu công tác dân số phát triển trong tình hình mới.
Về quan điểm xây dựng dự án Luật: Thể chế hóa kịp thời, đầy đủ các chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước về công tác dân số trong tình hình mới. Kế thừa quy định của Pháp lệnh Dân số, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong công tác dân số; tham khảo kinh nghiệm pháp luật quốc tế và một số quốc gia trên thế giới bảo đảm phù hợp với các Điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Về phạm vi điều chỉnh: Nội hàm công tác dân số rất rộng, đang được điều chỉnh bởi nhiều luật có liên quan. Phạm vi điều chỉnh dự thảo Luật tâp trung quy định về duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; thích ứng với già hóa dân số, dân số già; nâng cao chất lượng dân số; truyền thông, vận động, giáo dục về dân số; các điều kiện bảo đảm thực hiện công tác dân số. Phạm vi điều chỉnh này phù hợp với 04 chính sách đã được Chính phủ thông qua và không quy định các nội dung đã được điều chỉnh ở các luật khác.
Các chính sách lớn của Luật
Kế thừa các quy định còn phù hợp của Pháp lệnh Dân số năm 2003, tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm pháp luật quốc tế của một số quốc gia trên thế giới để xây dựng quy định mới phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam.
Dự thảo Luật Dân số đã được xây dựng, hoàn thiện theo hướng kế thừa, chính lý 10 điều, sửa đổi 01 điều, bãi bỏ 26 điều của Pháp lệnh Dân số năm 2003 để phù hợp, đáp ứng yêu cầu thực tiễn và khắc phục những khó khăn, vướng mắc trong công tác dân số. Đồng thời, Bộ Y tế đã nghiên cứu bổ sung 15 điều gồm các quy định về : truyền thông, vận động, giáo dục về dân số; điều chỉnh quy mô, cơ cấu, phân bố dân số; nâng cao chất lượng dân số; điều kiện đảm bảo thực hiện công tác dân số.
Các nội dung sửa đổi, hoàn thiện so với quy định của Pháp lệnh Dân số: So với Pháp lệnh Dân số, dự án Luật đã quy định cụ thể hơn các chính sách, biện pháp về nâng cao chất lượng dân số, truyền thông, vận động, giáo dục về dân số.
Các nội dung bổ sung mới so với quy định của Pháp lệnh Dân số
Một là: Duy trì mức sinh thay thế: tăng thời gian nghỉ thai sản, hỗ trợ tài chính khi sinh con, bổ sung tiêu chí ưu tiên được mua hoặc thuê nhà ở xã hội theo quy định của pháp luật về nhà ở.
Hai là: Giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên: Cấm lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức trừ trường hợp xác định giới tính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền liên quan đến giới tính, Khuyến khích đưa nội dung không trọng nam hơn nữ, không lựa chọn giới tính khi sinh vào hương ước, quy ước của cộng đồng dân cư, đình chỉ đối với người hành nghề y có hành vi công bố, thông báo, tiết lộ thông tin về giới tính thai nhi cho khách hàng trừ trường hợp xác định giới tính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền liên quan đến giới tính theo quy định của Bộ Y tế.
Ba là: Thích ứng với già hóa dân số, dân số già: Hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi, Phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi, Cung cấp, xử lý thông tin, thông báo, tố giác hành vi xâm phạm, cản trở người cao tuổi thực hiện các quyền hợp pháp
Bốn là: Nâng cao chất lượng dân số: Thực hiện tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn; sàng lọc, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh.
Năm là: Các điều kiện bảo đảm thực hiện công tác dân số: Luật quy định về nguồn nhân lực, kinh phí cho công tác dân số nhằm tạo điều kiện cho công tác dân số.
Tiếp thu ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (Thông báo số 3758/TB-VPQH ngày 13/10/2025 của Văn phòng Quốc hội về kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về dự án Luật Dân số), ý kiến thẩm tra của Ủy ban Văn hóa và Xã hội (Báo cáo số 1154/BC-UBVHXH15 ngày 30/9/2025 thẩm tra sơ bộ và Báo cáo số 1241/BC-UBVHXH15 ngày 21/10/2025 thẩm tra dự án Luật Dân số), ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội thảo luận tại Tổ về dự án Luật Dân số (Báo cáo số 4101/BC-VPQH ngày 01/11/2025 của Văn phòng Quốc hội) và ý kiến của 05 đoàn đại biểu Quốc hội, Bộ Y tế sẽ tiếp tục nghiên cứu, tiếp thu ý kiến hoàn thiện, chỉnh lý dự thảo Luật, xin ý kiến Chính phủ trình Quốc hội.
Có thể khẳng định, dân số là yếu tố quan trọng hàng đầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Dân số và Phát triển có mối quan hệ hữa cơ, chặt chẽ, vừa là mục tiêu vừa là động lực của nhau. Dân số là trung tâm, mục tiêu và động lực của phát triển, phát triển kinh tế - xã hội tạo điều kiện nâng cao chất lượng dân số và yếu tố dân số được lồng ghép vào chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển các cấp.
Dự thảo Luật Dân số đã thể chế hóa việc chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển thông qua việc tập trung quy phạm hóa 04 chính sách lớn: Duy trì mức sinh thay thế, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, thích ứng với già hóa dân số, dân số già, và nâng cao chất lượng dân số. Với ý nghĩa đó, dự thảo Luật Dân số đang được trình Quốc hội khóa XV xem xét, thông qua tại kỳ họp thứ 10.
