ThS.BS.Võ Hải Sơn, Cục Phòng chống HIV/AIDS - Bộ Y tế cho biết, HIV là bệnh của hệ miễn dịch, gây ra do bị nhiễm vi rút suy giảm hệ miễn dịch ở người, bệnh lây truyền chủ yếu qua đường máu, quan hệ tình dục không an toàn và từ mẹ sang con. Hiện nay, chưa có vắc xin hay thuốc điều trị HIV mà chỉ có thuốc kháng vi rút để kiềm chế sự phát triển của vi rút và tăng sức đề kháng cho người nhiễm bệnh. Vì vậy, việc phát hiện sớm người nhiễm HIV là việc rất quan trọng để phòng lây nhiễm cho người thân và mọi người xung quanh. Không những vậy, việc phát hiện sớm cón giúp người bệnh: tăng hiệu quả điều trị nếu dương tính với HIV; việc biết tình trạng nhiễm HIV của bản thân sẽ chủ động có kế hoạch chăm sóc sức khỏe phù hợp cho bản thân và những người thân; được điều trị HIV sớm giúp bệnh nhân duy trì sức khỏe, kéo dài tuổi thọ và sống có ích cho gia đình và cộng đồng; giảm chi phí thuốc men, chi phí khám chữa bệnh và chi phí nằm viện...
Nhằm tằng cường giải pháp, giúp các đối tượng có nguy cơ; đối tượng có nhu cầu dễ dàng tiếp cận dịch vụ xét nghiệm sớm HIV, Từ tháng 10 năm 2015, Dự án Thúc đẩy Tăng trưởng Thị trường - Healthy Markets (trực thuộc Tổ chức PATH - một tổ chức phi lợi nhuận quốc tế, dẫn đầu trong các sáng kiến y tế toàn cầu) đã phối hợp với Trung tâm Phòng chống HIV/AIDS các tỉnh để tập huấn cho 156 nhân viên xét nghiệm cộng đồng nhằm cung cấp dịch vụ tư vấn xét nghiệm HIV có chất lượng, dễ thực hiện và cho kết quả nhanh bằng việc sử dụng một sinh phẩm xét nghiệm chẩn đoán nhanh HIV. Các nhân viên xét nghiệm cộng đồng đã xét nghiệm cho 6.254 khách hàng có nguy cơ cao ở khu vực thành thị là thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội, và khu vực nông thôn miền núi là Điện Biên và Nghệ An. Khi khách hàng có kết quả xét nghiệm “có phản ứng”, nhân viên xét nghiệm cộng đồng sẽ tư vấn và hỗ trợ họ tiếp cận với cơ sở y tế để làm xét nghiệm khẳng định, và tiếp cận điều trị sớm nếu họ có kết quả khẳng định HIV dương tính. Kết quả ban đầu cho thấy dịch vụ này đặc biệt hiệu quả trong việc tìm ra các ca nhiễm HIV mới với tỷ lệ dương tính trung bình là 6,3%, và riêng tại thành phố Hồ Chí Minh tỉ lệ này là 8,6%.
TS. Kimberly Green, chuyên gia PATH cho biết, nhân viên xét nghiệm cộng đồng (nhân viên không chuyên) là những người không phải là cán bộ y tế, sau khi được tập huấn có thể thực hiện độc lập các dịch vụ xét nghiệm HIV an toàn và hiệu quả bằng các xét nghiệm chẩn đoán nhanh. TS. Nguyễn Thị Thúy Vân, chuyên gia WHO cho biết, mô hình thí điểm xét nghiệm HIV tại cộng đồng dựa trên các nhóm tự lực, nhóm đồng đằng, nhân viên y tế thôn bàn tại Thái Nguyên và Thanh Hóa cho thấy, tỷ lệ đối tướng có nguy cơ cao được xét nghiệm HIV đã tăng lên đáng kế. Độ chính xác của xét nghiệm cộng đồng cùng rất cao. Tại Thái Nguyên, trong 11 trường hợp xét nghiệm dương tính với HIV, có 09 trường hợp xét nghiệm khẳng định cũng cho ra cùng kết quả dương tính (02 trường hợp còn lại không thực hiện xét nghiệm khẳng định). Tại Thanh Hóa, 100% trường hợp xét nghiệm khằng định lại đều cho kết quả dương tính như với xét nghiệm cộng đồng. Điều này chứng tỏ xét nghiệm của nhân viên không chuyên có độ chính xác khá cao. BS. Ngô Văn Hựu, cán bộ kỹ thuật của PATH cho biết, xét nghiệm HIV tại cộng đồng đã làm tăng nhanh số người có nguy cơ cao ở Việt Nam biết được tình trạng nhiễm HIV của họ. Y tế địa phương cũng ghi nhận những tác động tích cực mà xét nghiệm tại cộng đồng đem lại cho hệ thống y tế. Ông Trần Văn Anh Phương, cán bộ điều phối về tư vấn và xét nghiệm HIV tại Sở Y tế thành phố Hồ Chí Minh cho rằng: “Xét nghiệm HIV do các tổ chức tại cộng đồng thực hiện giúp giảm bớt gánh nặng cho cán bộ ngành Y tế trong hoạt động xét nghiệm và điều trị”.
TS. Masaya Kato, điều phối viên nhóm Các bệnh truyền nhiễm, đại diện WHO tại Việt Nam cho biết, mô hình xét nghiệm cộng đồng tại Nam Phi, Campuchia được WHO đánh giá có độ chính xác cao tương đương kết quả xét nghiệm của nhân viên phòng thí nghiệm. Thực tế tại các nước thực hiện mô hình này cho thấy: việc triển khai xét nghiệm HIV tại cộng đồng có tính khả thi cao; tiếp cận đúng đối tượng đích, tăng tỷ lệ xét nghiệm, tỷ lệ xét nghiệm HIV dương tính cao; huy động được nguồn lực từ cộng đồng; tăng cơ hội lựa chọn xét nghiệm HIV cho đối tương nguy cơ cao; đảm bảo kết nối từ xét nghiệm đến điều trị ARV sớm. TS. Masaya Kato cũng khuyến cáo, để thực hiện thành công với mô hình xét nghiệm cộng đồng, cần: lựa chọn nhân viên xét nghiệm phù hợp; làm tốt công tác đào tạo, hướng dẫn nhân viên xét nghiệm cộng đồng; xây dựng chính sách phù hợp để nhân viên không chuyên thực hiên trong qua trình xét nghiệm đảm bào an toàn, hiệu quả, đúng luật định...
Cục Phòng chống HIV/AIDS - Bộ Y tế xác định mô hình xét nghiệm HIV tại cộng đồng là một chiến lược có tính khả thi giúp tăng tỷ lệ xét nghiệm HIV tại Việt Nam, góp phần đạt được chỉ tiêu đầu tiên trong mục tiêu 90-90-90 vào năm 2020. Chiến lược xét nghiệm HIV tại cộng đồng cũng đã được đưa vào Kế hoạch hành động Phòng chống HIV/AIDS giai đoạn 2016-2020.
Bài, ảnh Như Hiển
